Gest wskazywania palcem to kluczowa umiejętność, która musi pojawić się, aby rozwój dziecka (szczególnie w zakresie mowy) przebiegał harmonijnie. To również sygnał, że dziecko będzie mówiło i używało języka do komunikacji z drugim człowiekiem. Gest wskazywania palcem oraz utrzymywanie kontaktu wzrokowego to bazowe aktywności dziecka, które świadczą o prawidłowym rozwoju.

Już w pierwszym roku życia możemy zaobserwować trudności rozwoje, jeśli dziecko:

Nie utrzymuje kontaktu wzrokowego.  

Nie wskazuje spontanicznie palcem.

Kiedy pojawia się gest wskazywania palcem?

     W 9 miesiącu życia relacje dziecka z dorosłymi oraz sposób patrzenia na otaczający go świat całkowicie się zmieniają. Do tej pory maluch wchodził jedynie w interakcje dwustronne: dziecko + inna osoba lub dziecko + jakiś przedmiot/zdarzenie/zabawka.  

     Od 9 miesiąca zachodzą interakcje trójstronne:  dziecko + inna osoba + przedmiot/zdarzenie/zabawka.  To właśnie pole wspólnej uwagi, do którego niezbędny jest gest wskazywania palcem, jako próba „zagadania” do mamy czy taty.

     Gest wskazywania palcem pojawia się około  9, 10 miesiąca życia dziecka. Sygnałem niepokojącym i świadczącym o problemach rozwojowych jest brak gestu u rocznego dziecka. Początkowo dziecko może nie używać jednego, konkretnego palca wskazującego tylko całej rączki.

Co oznacza gest wskazywania palcem?

     Gest wskazywania palcem to początek dialogu z drugim człowiekiem, to pierwsze pytanie dziecka, które może brzmieć: Mamo, co to? Kto to?. Może mieć również funkcję prośby: Chcę się pobawić tamtą zabawką. Podaj mi ją lub Spójrz, to mnie interesuje.  Jest również odpowiedzią na pytanie: Gdzie miś ma oko? Gdzie tata ma ucho?

     Dziecko, które zaczyna pokazywać palcem jest gotowe, aby uczyć się języka i używać intencjonalne słów. Rozumie, że mama jest „taka jak ja” więc można z nią porozmawiać, reaguje na moje krzyki, gaworzenie i wskazywanie palcem. Dziecko zaczyna przyciągać naszą uwagę, wskazuje na przedmioty, które go ciekawią.

     Dzieci stosują gest wskazywania palcem tylko jeśli w pobliżu jest osoba dorosła. Oznacza to, że jest to pierwsza umiejętność użycia języka w komunikacji z drugim człowiekiem.  Dziecko zaczyna paluszkiem kierować uwagą mamy czy taty. W późniejszym etapie rozwoju zastąpią to słowa, zaś gest będzie używany rzadziej.

     Pojawienie się gestu wskazywania palcem to wielkie osiągnięcie małego dziecka. Pojawia się tzw. pole wspólnej uwagi. Dziecko jest w stanie inicjować relacje trójstronne: dziecko, mama i przedmiot/czynność.

     Gest wskazywania palcem jest bardzo ważnym elementem rozwoju, pojawia się bardzo wcześnie, zaś jego brak powinien być dla rodzica alarmujący. Brak tej próby nawiązania interakcji z dorosłym świadczy o tym, że dziecko nie będzie naśladowało oraz rozwijało mowy.

Jak rozpoznać dobry gest wskazywania palcem u dziecka?

     Należy również zwrócić uwagę na jakość gestu wskazywania palce. Jeśli dziecko używa go tylko po to, aby osiągnąć swoje cele i znaczy on jedynie: daj! nie jest to dobry objaw. Gest wskazywania palcem oprócz funkcji rozkazującej musi mieć w dużo większym stopniu funkcję orzekającą i oznajmującą tj. Spójrz na to! (gest wskazania palcem przedmiotu) Czy ty też to widzisz? Co to jest?. Tylko w takiej sytuacji dziecko prawidłowo buduje pole wspólnej uwagi z drugim człowiekiem, właśnie za pomocą gestu wskazywania palcem. To początek niewerbalnej rozmowy, to pierwsze „słowa”, które dziecko kieruje w stronę dorosłego i pierwsza celowa interakcja. Należy jednak zwrócić uwagę na to co dziecko chce osiągnąć poprzez gest wskazywania palcem. Jeśli używa go w celach oznajmujących oznacza to komunikację z drugim człowiekiem, a nie tylko próbę osiągnięcia celu.

Jak stymulować gest wskazywania palcem?

ETAP 1 – POKAZYWANIE PALCEM KONKRETNEGO PRZEDMIOTU

Postaraj się na początku nauczyć dziecko patrzeć na wskazany palcem przedmiot oraz pokazywać przedmioty, które są w zasięgu ręki dziecka np. na stole lub na twarzy rodziców – oko, ucho czy nos. Takie, które można dotknąć palcem. Będzie to dla dziecka najłatwiejsze na początku i nie będzie go zniechęcało do ćwiczeń.

Baw się z dzieckiem w pokazywanie części ciała. Naucz go pokazywać, gdzie mama ma oko, ucho, nos czy włosy. Staraj się, aby dziecko umiało pokazać swoje oczy, uszy czy nos. Nagradzaj i bij brawo, jeśli dziecko podejmuje próbę i jest ona udana.

Jeśli dziecko nie pokazuje samodzielnie palcem, zrób to jego rączką z komunikatem: Ola pokazuje misia. O! Miś jest tu. 

Ucz dziecko pokazywania palcem wskazującym, możecie go nazwać po prostu palec do pokazywania, czy inaczej. Jeśli dziecko ma z tym problem, możesz nakleić mu coś na paznokieć, pomalować, zrobić na palcu pieczątkę czy załozyć rękawiczkę z wyciętą dziurką na palec wskazujący. Podczas wskazywania staraj się pomagać dziecku wyodrębnić palec wskazujący. Może to pomóc zapamiętać mu, który palec pokazuje.

Rozłóż przed dzieckiem ciekawe zabawki. Nazwij je: to auto, to miś, to piłka. Pytaj: Gdzie miś? Gdzie auto? Możecie to robić również podczas codziennych czynności np. kąpieli i nazywać oraz pokazywać przedmioty, które są w otoczeniu dziecku. Warto pamiętać o słownym nagradzaniu, które będzie działało mobilizująco do pokazywania wszystkiego dookoła.

W momencie, kiedy dziecko wyciąga rękę po przedmiot, pokaż mu palcem wskazującym inny i zapytaj: To czy to? Jeśli dziecko nie wykona gestu, należy jego rączką pokazać przedmiot, podać go i powiedzieć: Antoś chce piłkę. 

ETAP 2 – POKAZYWANIE PALCEM KONKRETNEGO PRZEDMIOTU W PRZESTRZENI 

Umieść w miejscach niedostępnych dla dziecka różne ciekawe przedmioty, staraj się obserwować w jaki sposób dziecko da Ci sygnał, że chce akurat lalkę, która jest na szafie. Poproś, aby pokazało palcem. Staraj się, aby po podaniu zabawki znaleźć czas na wspólną zabawę podaną lalką. Na początku staraj się, aby w zasięgu wzroku nie było zbyt wiele ciekawych zabawek, aby dziecko mogło się zdecydować.

Podczas codziennych czynności pytaj dziecko: Gdzie lampa? Gdzie buty? Gdzie klocki?

Jeśli dziecko dobrze radzi z pokazywaniem jednego przedmiotu w przestrzeni np. kanapy, utrudnij mu zadanie. Poproś, aby najpierw wskazało lampę, a potem kanapę. Będzie to również stymulacja pamięci słuchowej sekwencyjnej. Zwracaj uwagę, czy dziecko pokazuje w kolejności jaką wypowiedziałeś.

Możecie również prosić o pokazywanie bardziej skomplikowanych rzeczy np. pokaż coś co leży na podłodze i jest żółte, albo coś do czego wrzucamy śmieci.

ETAP 3 – POKAZYWANIE PALCEM ELEMENTÓW NA OBRAZKU, ZDJĘCIU

Rozpocznij od prostych ćwiczeń podczas codziennych aktywności z dzieckiem – oglądania książeczek. Podczas wspólnego oglądania książeczek pokazuj dziecku zwierzątka czy inne elementy, które są przedstawione na obrazkach. Nazywaj je i zwracaj uwagę, czy dziecko patrzy na pokazanego palcem konika czy małpkę. Proś dziecko, aby to ono pokazywało: Gdzie kotek? Gdzie miś ma oko? Bardzo fajnie do takich zabaw sprawdzają się książeczki, które mają wiele szczegółów, np. Lato na ulicy Czereśniowej.

Możecie również stworzyć zestaw zdjęć domowników, zabawek, zwierzątek i prosić dziecko, aby wskazywało paluszkiem konkretne osoby czy przedmioty na obrazku.

Podczas zajęć w gabinecie często rozkładam przed dzieckiem ciekawe przedmioty, pokazuję jeden i proszę o wskazanie takiego samego. To oprócz ćwiczenia gestu wskazywania palcem również stymulacja funkcji wzrokowych. Możecie również wykorzystać do tego karty czy zdjęcia. Rozpocznij od takich samych przedmiotów/zdjęć/obrazków. Dopiero później połącz przedmioty ze zdjęciami czy obrazkami.

Aby stymulować umiejętności wzrokowe dziecka możecie połączyć konkretne przedmioty z obrazkami. Rozłóż przed dzieckiem figurki zwierząt, następnie pokaż mu zdjęcie kotka i poproś, aby wskazało palcem kotka – zabawkę. Albo odwrotnie, pokaż figurkę i poproś o wskazanie obrazka.

   Brak gestu wskazywania palcem u dziecka, które ma już ponad rok jest zawsze oznaką trudności rozwojowych!

 Pamiętaj Drogi Rodzicu!
Nie musisz być rodzicem idealnym, ale musisz być rodzicem CZUJNYM .

Źródło: © Gabinet Neurologopedyczny Papuga 2022